购买
下载掌阅APP,畅读海量书库
立即打开
畅读海量书库
扫码下载掌阅APP

第三章
公孙丑(上)

gōng sūn chǒu wèn yuē :“ dāng guǎn zhòng yàn zhī gōng ?”

mèng yuē :“ chéng rén zhī guǎn zhòng yàn ér huò wèn zēng 西 yuē :‘ shú xián ?’ zēng 西 rán [1] yuē :‘ xiān zhī suǒ wèi 。’ yuē :‘ rán guǎn zhòng shú xián ?’ zēng 西 rán yuè yuē :‘ ěr céng guǎn zhòng guǎn zhòng jūn zhuān xíng guó zhèng jiǔ gōng liè bēi ěr céng shì ?’”

yuē :“ guǎn zhòng zēng 西 zhī suǒ wéi ér wèi yuàn zhī ?”

yuē :“ guǎn zhòng jūn yàn jūn xiǎn guǎn zhòng yàn yóu wéi ?”

yuē :“ wàng yóu fǎn shǒu 。”

yuē :“ ruò shì zhī huò shèn qiě wén wáng zhī bǎi nián ér hòu bēng yóu wèi qià tiān xià wáng zhōu gōng zhī rán hòu xíng jīn yán wàng ruò rán wén wáng ?”

yuē :“ wén wáng dāng yóu tāng zhì dīng xián shèng zhī jūn liù zuò tiān xià guī yīn jiǔ jiǔ nán biàn dīng cháo zhū hóu yǒu tiān xià yóu yùn zhī zhǎng zhòu zhī dīng wèi jiǔ jiā liú fēng shàn zhèng yóu yǒu cún zhě yòu yǒu wēi wēi zhòng wáng gàn jiāo jiē xián rén xiāng xiàng zhī jiǔ ér hòu shī zhī chǐ fēi yǒu mín fēi chén rán ér wén wáng yóu fāng bǎi shì nán rén yǒu yán yuē :‘ suī yǒu zhì huì chéng shì suī yǒu [2] dài shí 。’ jīn shí rán xià hòu yīn zhōu zhī shèng wèi yǒu guò qiān zhě ér yǒu míng gǒu fèi xiāng wén ér jìng ér yǒu mín gǎi mín gǎi xíng rén zhèng ér wàng zhī néng qiě wáng zhě zhī zuò wèi yǒu shū shí zhě mín zhī qiáo cuì nüè zhèng wèi yǒu shèn shí zhě zhě wéi shí zhě wéi yǐn kǒng yuē :‘ zhī liú xíng zhì yóu ér chuán mìng 。’ dāng jīn zhī shí wàn shèng zhī guó xíng rén zhèng mín zhī yuè zhī yóu jiě dǎo xuán shi bàn zhī rén gōng bèi zhī wéi shí wéi rán 。”

gōng sūn chǒu [3] wèn yuē :“ [4] zhī qīng xiāng xíng dào yān suī yóu wáng dòng xīn fǒu ?”

mèng yuē :“ fǒu shí dòng xīn 。”

yuē :“ ruò shì guò mèng bēn [5] yuǎn 。”

yuē :“ shì nán gào [6] xiān dòng xīn 。”

yuē :“ dòng xīn yǒu dào ?”

yuē :“ yǒu běi gōng yǒu [7] zhī yǎng yǒng náo táo háo cuò rén ruò zhī shì cháo shòu kuān shòu wàn shèng zhī jūn shì wàn shèng zhī jūn ruò [8] yán zhū hóu è shēng zhì fǎn zhī mèng shī shè [9] zhī suǒ yǎng yǒng yuē :‘ shì shèng yóu shèng liàng ér hòu jìn shèng ér hòu huì shì wèi sān jūn zhě shè néng wéi shèng zāi néng ér 。’ mèng shī shè zēng běi gōng yǒu xià [10] èr zhī yǒng wèi zhī shú xián rán ér mèng shī shè shǒu yuē zhě zēng wèi xiāng [11] yuē :‘ hǎo yǒng cháng wén yǒng [12] fǎn ér suō suī kuān zhuì yān fǎn ér suō suī qiān wàn rén wǎng 。’ mèng shī shè zhī shǒu yòu zēng zhī shǒu yuē 。”

yuē :“ gǎn wèn zhī dòng xīn gào zhī dòng xīn wén ?”

gào yuē :‘ yán qiú xīn xīn qiú 。’ xīn qiú yán qiú xīn zhì zhī shuài zhī chōng zhì zhì yān yān yuē :‘ chí zhì bào 。’”

yuē zhì zhì yān yān ’, yòu yuē chí zhì bào zhě ?”

yuē :“ zhì dòng dòng zhì jīn jué zhě zhě shì ér fǎn dòng xīn 。”

gǎn wèn cháng ?”

yuē :“ zhī yán shàn yǎng hào rán zhī 。”

gǎn wèn wèi hào rán zhī ?”

yuē :“ nán yán wéi zhì zhì gāng zhí yǎng ér hài tiān zhī jiān wéi pèi dào shì něi shì suǒ shēng zhě fēi ér zhī xíng yǒu qiè xīn něi yuē gào wèi cháng zhī wài zhī yǒu shì yān ér zhèng xīn wàng zhù zhǎng ruò sòng rén rán sòng rén yǒu mǐn [13] miáo zhī zhǎnɡ ér zhī zhě máng máng rán guī wèi rén yuē :‘ jīn bìng [14] zhù miáo zhǎnɡ !’ ér wǎng shì zhī miáo gǎo tiān xià zhī zhù miáo zhǎng zhě guǎ wéi ér shě zhī zhě yún miáo zhě zhù zhī zhǎng zhě miáo zhě fēi ér yòu hài zhī 。”

wèi zhī yán ?”

yuē :“ [15] zhī suǒ yín zhī suǒ xiàn xié zhī suǒ dùn zhī suǒ qióng shēng xīn hài zhèng zhèng hài shì shèng rén cóng yán 。”

zǎi [16] gòng [17] shàn wéi shuō ci rǎn niú [18] mǐn [19] yán yuān [20] shàn yán xing kǒng jiān zhī yuē :‘ mìng néng 。’ rán shèng ?”

yuē :“ shì yán zhě gòng wèn kǒng yuē :‘ shèng ?’ kǒng yuē :‘ shèng néng xué yàn ér jiāo juàn 。’ gòng yuē :‘ xué yàn zhì jiāo juàn rén rén qiě zhì shèng 。’ shèng kǒng shì yán ?”

zhě qiè wén zhī xià yóu [21] zhāng [22] jiē yǒu shèng rén zhī rǎn niú mǐn yán yuān ér wēi gǎn wèn suǒ ān 。”

yuē :“ shě shì 。”

yuē :“ [23] yǐn [24] ?”

yuē :“ tóng dào fēi jūn shì fēi mín 使 shǐ zhì jìn luàn 退 tuì shì fēi jūn 使 shǐ fēi mín zhì jìn luàn jìn yǐn shì shì zhǐ zhǐ jiǔ jiǔ kǒng jiē shèng rén wèi néng yǒu xíng yān nǎi suǒ yuàn xué kǒng 。”

yǐn kǒng ruò shì bān ?”

yuē :“ fǒu yǒu shēng mín lái wèi yǒu kǒng 。”

yuē :“ rán yǒu tóng ?”

yuē :“ yǒu bǎi zhī ér jūn zhī jiē néng cháo zhū hóu yǒu tiān xià xíng shā ér tiān xià jiē wéi shì tóng 。”

yuē :“ gǎn wèn suǒ 。”

yuē :“ zǎi gòng yǒu ruò [25] zhì zhī shèng rén zhì 阿ē suǒ hào zǎi yuē :‘ [26] guān xián yáo shùn [27] yuǎn 。’ gòng yuē :‘ jiàn ér zhī zhèng wén yuè ér zhī yóu bǎi shì zhī hòu děng bǎi shì zhī wáng zhī néng wéi shēng mín lái wèi yǒu 。’ yǒu ruò yuē :‘ wéi mín zāi lín zhī zǒu shòu fèng huáng zhī fēi niǎo tài shān zhī qiū dié hǎi zhī xíng lǎo [28] lèi shèng rén zhī mín lèi chū lèi cuì shēng mín lái wèi yǒu shèng kǒng 。”

mèng yuē :“ jiǎ [29] rén zhě yǒu guó xing rén zhě wàng wàng dài tāng shí wén wáng bǎi [30] rén zhě fēi xīn shàn rén zhě zhōng xīn [31] yuè ér chéng shí [32] zhī kǒng 。《 shī [33] yún :‘ 西 dōng nán běi 。’ zhī wèi 。”

mèng yuē :“ rén róng rén jīn ér rén shì yóu 湿 shī ér xià zhī guì ér zūn shì xián zhě zài wèi néng zhě zài zhí guó jiā xián xiá shì shí míng zhèng xíng [34] suī guó wèi zhī 。《 shī [35] yún :‘ dài tiān zhī wèi yīn chè sāng chóu móu yǒu jīn xià mín huò gǎn ?’ kǒng yuē :‘ wéi shī zhě zhī dào néng zhì guó jiā shuí gǎn zhī ?’ jīn guó jiā xián xiá shì shí pán dài áo shì qiú huò huò qiú zhī zhě 。《 shī yún :‘ yǒng yán pèi mìng qiú duō [36] 。’ tài jiǎ yuē :‘ tiān zuò niè yóu wéi zuò niè huó [37] 。’ zhī wèi 。”

mèng yuē :“ zūn xián 使 shǐ néng jùn jié zài wèi tiān xià zhī shì jiē yuè ér yuàn cháo shì chán ér zhēng ér chán tiān xià zhī shāng jiē yuè ér yuàn cáng shì guān ér zhēng tiān xià zhī jiē yuè ér yuàn chū gēng zhě zhù ér shuì tiān xià zhī nóng jiē yuè ér yuàn gēng chán zhī [38] tiān xià zhī mín jiē yuè ér yuàn wéi zhī méng xìn néng xíng zhě lín guó zhī mín yǎng zhī ruò shuài gōng shēng mín lái [39] wèi yǒu néng zhě tiān xià tiān xià zhě tiān rán ér wàng zhě wèi zhī yǒu 。”

mèng yuē :“ rén jiē yǒu rěn rén zhī xīn xiān wáng yǒu rěn rén zhī xīn yǒu rěn rén zhī zhèng rěn rén zhī xīn xíng rěn rén zhī zhèng zhì tiān xià yùn zhī zhǎng shàng suǒ wèi rén jiē yǒu rěn rén zhī xīn zhě jīn rén zhà jiàn [40] jiāng jǐng jiē yǒu chù yǐn zhī xīn fēi suǒ jiāo [41] zhī fēi suǒ yāo [42] xiāng dǎng péng yǒu fēi shēng ér rán yóu shì guān zhī yǐn zhī xīn fēi rén xiū zhī xīn fēi rén ràng zhī xīn fēi rén shì fēi zhī xīn fēi rén yǐn zhī xīn rén zhī duān xiū zhī xīn zhī duān ràng zhī xīn zhī duān shì fēi zhī xīn zhì zhī duān rén zhī yǒu shì duān yóu yǒu yǒu shì duān ér wèi néng zhě zéi zhě wèi jūn néng zhě zéi jūn zhě fán yǒu duān zhě zhī jiē kuò ér chōng zhī ruò huǒ zhī shǐ rán quán zhī shǐ gǒu néng chōng zhī bǎo hǎi gǒu chōng zhī shì 。”

mèng yuē :“ shǐ rén [43] rén hán rén [44] zāi shǐ rén wéi kǒng shāng rén hán rén wéi kǒng shāng rén [45] jiàng [46] rán shù shèn kǒng yuē :‘ rén wéi měi chǔ rén yān zhì ?’ rén tiān zhī zūn jué rén zhī ān zhái zhī ér rén shì zhì rén zhì rén rén ér chǐ wéi yóu [47] gōng rén ér chǐ wéi gōng shǐ rén ér chǐ wéi shǐ chǐ zhī wéi rén rén zhě shè shè zhě zhèng ér hòu ér zhòng yuàn shèng zhě fǎn qiú zhū ér 。”

mèng yuē :“ rén gào zhī yǒu guò wén shàn yán [48] bài shùn yòu [49] yān shàn rén tóng shě cóng rén rén wéi shàn gēng jià táo [50] zhì wéi fēi rén zhě zhū rén wéi shàn shì rén wéi shàn zhě jūn rén wéi shàn 。”

mèng yuē :“ fēi jūn shì fēi yǒu yǒu è rén zhī cháo è rén yán è rén zhī cháo è rén yán cháo cháo guān zuò tàn tuī è zhī xīn xiāng rén guān zhèng wàng wàng rán zhī ruò jiāng měi yān shì zhū hóu suī yǒu shàn mìng ér zhì zhě shòu shòu zhě shì xiè jiù liǔ xià huì [51] xiū jūn bēi xiǎo guān jìn yǐn xián dào [52] ér yuàn è qióng ér mǐn yuē :‘ ěr wéi ěr wéi suī tǎn luǒ chéng ěr yān néng měi zāi ?’ yóu yóu rán zhī xié ér shī yān yuán ér zhǐ zhī ér zhǐ yuán ér zhǐ zhī ér zhǐ zhě shì xiè !”

mèng yuē :“ ài liǔ xià huì gōng ài gōng jūn yóu 。”

注释

[1] 蹵(cù)然:惊惭不安貌。蹵,同“蹴”。

[2] 镃(zī)基:古代一种锄头。

[3] 公孙丑:孟子的学生,齐国人。

[4] 加:同“居”,当,占,处于。赵岐《注》云:“加犹居也。”按:“加”和“居”古音相同,所以能够通用。

[5] 孟贲(bēn):古代勇士,《史记·范睢列传集解》引许慎曰:“孟贲,卫人。”

[6] 告子:墨子弟子。《墨子·公孟篇》云:“二三子曰:‘告子言义而行甚恶,请弃之。’墨子曰:‘不可。告子言谈甚辨,言仁义而不吾毁。’”古人赵歧考证过,说他是孟子的弟子。但梁启超《墨子年代考》云:“案孟子本文,无以证明告子为孟子弟子,恐直是孟子前辈耳。墨子卒下距孟子生不过十馀年,告子弱冠得见墨子之晚年;告子老宿,得见孟子之中年。”告子以主张“性无善无不善”的人性论而著称,其学说记录在《孟子·告子》中。

[7] 北宫黝(yǒu):古代齐国勇士。《淮南子·主术训》云:“握剑锋以离北宫子、司马蒯蒉,不使应敌,操其觚,招其末,则庸人能以制胜。”高诱注云“北宫子,齐人也,孟子所谓北宫黝也”。

[8] 褐夫:指穿粗布衣服的人,古代用以指贫贱者。

[9] 孟施舍(shè):勇士,生平无可考。赵岐注“孟施舍”曰:“孟,姓。舍,名。施,发音也。施舍自言其名,则但曰舍。‘舍岂能为必胜哉?’”依赵岐注,则孟施舍,实际上名叫孟舍。后文“舍岂能为必胜哉”,即“我孟舍哪能一定打胜仗呢”。

[10] 子夏:孔子弟子卜商。

[11] 子襄:赵岐《注》云:“曾子弟子也。”

[12] 夫子:指孔子。

[13] 闵:同“悯”,忧虑。

[14] 病:朱熹《集注》云:“病,疲倦也。”

[15] 诐(bì):偏颇,不正。《说文》云:“古文以为颇字。”《尚书·洪范》云:“无偏无颇。”此处指言语不全面,有失偏颇。

[16] 宰我:孔子弟子宰予。

[17] 子贡:孔子弟子端木赐。

[18] 冉牛:孔子弟子冉耕,字伯牛。

[19] 闵子:孔子弟子闵损,字子骞。

[20] 颜渊:孔子弟子颜回,字子渊。亦称“颜回”,亦称“颜子”。

[21] 子游:孔子弟子言偃。

[22] 子张:孔子弟子颛孙师。

[23] 伯夷:与其弟叔齐为孤竹君之二子,互相让王位,终于逃去。周武王伐纣,两人叩马而谏。周既一统,义不食其粟,饿死于首阳山。《史记》有列传。

[24] 伊尹:商汤之相。

[25] 有若:孔子弟子,鲁人。

[26] 予:宰我之名,古人常自称其名以表敬意。

[27] 尧、舜:古代传说中的两位圣君。

[28] 行(xíng)潦(lǎo):沟中的流水。《诗·召南·采苹》:“于以采藻?于彼行潦。”毛传:“行潦,流潦也。”郑玄笺云:“流潦,水之薄者也。”《说文》:“潦,雨水也。”

[29] 假:同“叚”,“借”之意,后作“假”。《说文·又部》:“叚,借也。”段玉裁注:“此叚云借也,然则凡云假借当作此字。”

[30] 汤以七十里,文王以百里:《史记·平原君列传》和《韩诗外传》均有记载。

[31] 中心:心中。

[32] 七十子:《史记·孔子世家》云:“孔子以诗书礼乐教弟子,盖三千焉。身通六艺者七十有二人。”这“七十有二人”(《仲尼弟子列传》又说“七十有七人”),通称为“七十子”,《史记·仲尼弟子列传》也说“学者多称七十子之徒”。

[33] 诗:出自《诗·大雅·文王有声》。

[34] 政刑:政令和刑罚。

[35] 诗:出自《诗经·豳风·鸱(chī)鸮(xiāo)》。

[36] 永言配命,自求多福:出自《诗经·大雅·文王》。长久地顺应天命,以使自己求得多种福报。永言:久长。言,同“焉”,语助词。配命:与天命相合。配,比配,相称。

[37] 天作孽,犹可违;自作孽,不可活:《尚书·太甲中》原文为:“天作孽,犹可违;自作孽,不可逭。”逭(huàn),逃避的意思。此处引文为:“天作孽,犹可违;自作孽,不可活。”孽,灾也。违逭相通,避也,逃也。言天灾可避,自作灾不可逃。孟子引文为“不可活”,并将“活”解释为“自活”,有人认为是误引。《礼记》缁衣引作“逭”,郑玄注云:“逭,逃也。”则此“活”字当是“逭”之借字。

[38] 夫、里之布:布,钱、货币。古代税收分为夫布与里布。

[39] 自有生民以来:朱熹《集注》本无“有”字,此依石经本。

[40] 孺子:幼子,孩子。

[41] 内交:内同“纳”,朱熹《集注》:“内,结也。”则“内交”即结交。

[42] 要(yāo):求。

[43] 矢人:造箭的人。

[44] 函人:造铠甲的人。

[45] 巫:巫医,医生,古人治病用巫。

[46] 匠:《说文》:“匠,木工也。”

[47] 由:同“犹”。

[48] 禹闻善言:禹,古代历史传说中夏朝开创的天子,也是中国第一位治理洪水的伟大人物。《尚书·皋陶谟》:“禹拜昌言。”《史记·夏本纪》“昌言”改作“美言”,亦即孟子的“善言”。

[49] 有:同“又”。

[50] 耕稼、陶、渔:《史记·五帝本纪》云:“舜耕历山,历山之人皆让畔;渔雷泽,雷泽之人皆让居;陶河滨,河滨器皆不苦窳。一年所居成聚,二年成邑,三年成都。”

[51] 柳下惠(前720—前621年):姬姓,展氏,名获,字子禽(一字季),鲁国柳下邑(今属山东平阴孝直镇展洼村)人。谥号“惠”,因其封地在柳下,后人尊称其为“柳下惠”。鲁国大夫展无骇之子。曾任鲁国士师,掌管刑罚狱讼之事。被认为是遵守中国传统道德的典范,其“坐怀不乱”的故事中国历代广为传颂。

[52] 遗佚:“佚”与“逸”通,不被用。 UeCmWj9OsUK1/JYyAA5Ya9S8SgMX3vcTh+ci3Vclw8a0zKaYW8pFpgLuiZRJHl+B

点击中间区域
呼出菜单
上一章
目录
下一章
×

打开